Özbekçe veya Özbek Türkçesi Türk Lehçelerinden Uygur grubuna ait bir lehçe.
Özbekistan'ın tek resmî dili olup Orta Asya genelinde konuşulan Türk Lehçeleri ailesinin 3'ncü büyük mensubudur. Kuzey ve güney şiveleri olmak üzere iki şivesi vardır. Kuzey şivesi 22.000.000'a yakın bir topluluk tarafından Özbekistan'da, Güney şivesi ise yaklaşık 2.500.000 nüfuslu bir azınlık tarafından Afganistan'da konuşulur. Özbekçe Uygurca'ya yakın bir lehçedir. Ortaçağ'da Orta Asya'nın en önemli kültür ve bilim dili olmuştur.
Özbek Türkçe'si Türkistan coğrafyasında Özbekistan dışına yayılmış olan Özbek Türkleri arasında; Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Türkmenistan Cumhuriyetleri'nde de kullanılır. Söz konusu bazı bölgelerde, bölgenin resmi diliden de çok kullanılır.
1924'ten önce, bütün Orta Asya dilleri Arap yazısı ile yazılırdı. 1924-1940 arasında resmî Özbekçe, Stalin idaresi tarafından Kiril alfabesi dayatılıncaya kadar Latin alfabesi ile yazılmıştır. 1992 yılına kadar Özbekler Kiril alfabesini kullanmaya devam ettiler, fakat şimdi Kiril alfabesi hâlâ yaygın olmasına rağmen Latin alfabesi resmî olarak kabul edilmiştir.
| А а |
Б б |
В в |
Г г |
Д д |
Е е |
Ё ё |
Ж ж |
| З з |
И и |
Й й |
К к |
Л л |
М м |
Н н |
О о |
| П п |
Р р |
С с |
Т т |
У у |
Ф ф |
Х х |
Ц ц |
| Ч ч |
Ш ш |
Ъ ъ |
Ь ь |
Э э |
Ю ю |
Я я |
Ў ў |
| Қ қ |
Ғ ғ |
Ҳ ҳ |
| А а |
B b |
V v |
G g |
D d |
Е е |
Yo yo |
J j |
| Z z |
I i |
Y y |
K k |
L l |
М m |
Н n |
О о |
| P p |
R r |
S s |
Т t |
U u |
F f |
X x |
Ts ts |
| Ch ch |
Sh sh |
' |
- |
E e |
Yu yu |
Ya ya |
O' o' |
| Q q |
G' g' |
H h |
| Latin |
Kiril |
Kelimesi Kelimesine aktarım |
Türkçe |
| Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo'lib tug'iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari bilan birodarlarcha muomala qilishlari zarur. |
Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур. |
Varca ademler erkin, kadir-kıymet ve hukuklarda denk olup doğulurlar. Onlar akıl ve vicdan sahibidirler ve bir-birleri ile biraderlerce muamele kılışları zaruri. |
Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahipler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler. |
- Ana madde: Özbekçe Dilbilgisi
- Ana madde: Özbekçe İfadeler
Dış Bağlantılar [değiştir]
Özbek Türkçesi - Türkiye Türkçesi Sözlüğü (turkbirlik.gen.tr)
Özbek Edebiyatı
Languages Online Indiana University
Learn Uzbek: English-Uzbek Phrasebook Uzbekcha Gapiramiz
Teachionary: Uzbek Word Sets (Complete List)
Ochiq Dunyo - Glossary
Zangari Kema Uzbek-English Dictionary
Uzbek - English Dictionary Inglizcha - O'zbekcha lug'at
Isman Online Uzbek Dictionary
VikiSözlük Özbekçe Kelimeler Kategorisi
http://forum.arbuz.com/showthread.php?t=24866
| Casus |
Özbekçe |
Türkçe |
| Nom. |
uy |
ev |
| Akk. |
uyni |
evi |
| Dat. |
uyga |
eve |
| Lok. |
uyda |
evde |
| Abl. |
uydan |
evden |
| Gen. |
uyning |
evin |
Yukarıda görülen -ni /ni/, -ga /gä/, -da /dä/, -dan /dän/, -ning /niñ/ ekleri (yani Suffixler) ses uyumuna göre değişmez!
Çokluk eki: -lar
- uylar: evler
- tillar: diller vs.
Şahıs Zamirleri [değiştir]
Kishilik Olmoshi:
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| Men |
Ben |
Biz |
biz |
| Men o'quvchiman |
ben öğrenciyim |
Biz o'quvchimiz |
biz öğrenciyiz |
| Men o'quvchi emasman |
ben öğrenci değilim |
Biz o'quvchi emasmiz |
biz öğrenci değiliz |
| Men o'quvchi edim |
ben öğrenciydim |
Biz o'quvchi edik |
biz öğrenciydik |
| Men o'quvchi emas edim |
ben öğrenci değildim |
Biz o'quvchi emas edik |
biz öğrenci değildik |
| Sen |
sen |
Siz |
siz |
| Sen o'quvchisan |
sen öğrencisin |
Siz o'quvchisiz |
siz öğrencisiniz |
| Sen o'quvchi emassan |
sen öğrenci değilsin |
Siz o'quvchi emassiz |
siz öğrenci değilsiniz |
| Sen o'quvchi eding |
sen öğrenciydin |
Siz o'quvchi edingiz |
siz öğrenciydiniz |
| Sen o'quvchi emas eding |
sen öğrenci değildin |
Siz o'quvchi emas edingiz |
siz öğrenci değildiniz |
| U |
O |
Ular |
onlar |
| U o'quvchi(dir) |
o öğrencidir |
Ular o'quvchi(lar)(dir) |
onlar öğrencidir |
| U o'quvchi emas(dir) |
o öğrenci değildir |
Ular o'quvchi emas(dir)(lar) |
onlar öğrenci değildir |
| U o'quvchi edi |
o öğrenciydi |
Ular o'quvchi edi(lar) |
onlar öğrenciydi |
| U o'quvchi emas edi |
o öğrenci değildi |
Ular o'quvchi emas edi(lar) |
onlar öğrenci değildi |
Yukarıda görülen -man /män/, -san /sän/, -dir /dir/, -miz /miz/, -siz /siz/, lar /lär/ ekleri ses uyumuna göre değişmez!
Bundan başka, değil anlamındaki emas sözü kimi zaman mas biçiminde kısa da kullanılabilir.
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| uyim |
evim |
bolam |
çocuğum |
| uying |
evin |
bolang |
çocuğun |
| uyi |
evi |
bolasi |
çocuğu |
| uyimiz |
evimiz |
bolamiz |
çocuğumuz |
| uyingiz |
eviniz |
bolangiz |
çocuğunuz |
| uylari |
evleri |
bolalari |
çocukları |
3. şahıs iyelik eklerinden sonra pronominal n kullanılmaz
- uyidan: evinden
- uylaridan: evlerinden
Hozirgi Zamon
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelyapman |
geliyorum |
kelmayapman |
gelmiyorum |
| kelyapsan |
geliyorsun |
kelmayapsan |
gelmiyorsun |
| kelyapti |
geliyor |
kelmayapti |
gelmiyor |
| kelyapmiz |
geliyoruz |
kelmayapmiz |
gelmiyoruz |
| kelyapsiz |
geliyorsunuz |
kelmayapsiz |
gelmiyorsunuz |
| kelyaptilar |
geliyorlar |
kelmayaptilar |
gelmiyorlar |
| kelishyapti |
geliyorlar |
kelishmayapti |
gelmiyorlar |
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelayotirman |
geliyorum |
kelmayotirman |
gelmiyorum |
| kelayotirsan |
geliyorsun |
kelmayotirsan |
gelmiyorsun |
| kelayotir |
geliyor |
kelmayotir |
gelmiyor |
| kelayotirmiz |
geliyoruz |
kelmayotirmiz |
gelmiyoruz |
| kelayotirsiz |
geliyorsunuz |
kelmayotirsiz |
gelmiyorsunuz |
| kelayotirlar |
geliyorlar |
kelmayotirlar |
gelmiyorlar |
| kelishayotir |
geliyorlar |
kelishmayotir |
gelmiyorlar |
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelmoqdaman |
gelmekteyim |
kelmamoqdaman |
gelmemekteyim |
| kelmoqdasan |
gelmektesin |
kelmamoqdasan |
gelmemektesin |
| kelmoqda |
gelmekte |
kelmamoqda |
gelmemekte |
| kelmoqdamiz |
gelmekteyiz |
kelmamoqdamiz |
gelmemekteyiz |
| kelmoqdasiz |
gelmektesiniz |
kelmamoqdasiz |
gelmemektesiniz |
| kelmoqdalar |
gelmekteler |
kelmamoqdalar |
gelmemekteler |
| kelishmoqda |
gelmekteler |
kelishmamoqdalar |
gelmemekteler |
Tasvirî fiillerle kurulan Şimdiki Zaman:
- kelib yatibman, kelib yatibsan, kelib yatibdi, kelib yatibmiz, kelib yatibsiz, kelib yatibdilar
- kelib turibman, kelib turibsan, kelib turibdi, kelib turibmiz, kelib turibsiz, kelib turibdilar
- kelib o'tiribman, kelib o'tiribsan, kelib o'tiribdi, kelib o'tiribmiz, kelib o'tiribsiz, kelib o'tiribdilar
- kelib yuribman, kelib yuribsan, kelib yuribdi, kelib yuribmiz, kelib yuribsiz, kelib yuribdilar
Şimdiki-gelecek Zaman [değiştir]
Hozirgi-kelasi Zamon
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelarman |
gelirim |
kelmasman |
gelmem |
| kelarsan |
gelirsin |
kelmassan |
gelmezsin |
| kelar |
gelir |
kelmas |
gelmez |
| kelarmiz |
geliriz |
kelmasmiz |
gelmeyiz |
| kelarsiz |
gelirsiniz |
kelmassiz |
gelmezsiniz |
| kelarlar |
gelirler |
kelmaslar |
gelmezler |
| kelishar |
gelirler |
kelishmas |
gelmezler |
Kelasi Zamon
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelajakman |
geleceğim |
kelmayajakman |
gelmeyeceğim |
| kelajaksan |
geleceksin |
kelmayajaksan |
gelmeyeceksin |
| kelajak |
gelecek |
kelmayajak |
gelmeyecek |
| kelajakmiz |
geleceğiz |
kelmayajakmiz |
gelmeyeceğiz |
| kelajaksiz |
geleceksiniz |
kelmayajaksiz |
gelmeyeceksiniz |
| kelajaklar |
gelecekler |
kelmayajaklar |
gelmeyecekler |
Gelecek-Geniş Zaman [değiştir]
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelaman |
geleceğim/gelirim |
kelmayman |
gelmeyeceğim/gelmem |
| kelasan |
geleceksin/gelirsin |
kelmaysan |
gelmeyeceksin/gelmezsin |
| keladi |
gelecek/gelir |
kelmaydi |
gelmeyecek/gelmez |
| kelamiz |
geleceğiz/geliriz |
kelmaymiz |
gelmeyeceğiz/gelmeyiz |
| kelasiz |
geleceksiniz/gelirsiniz |
kelmaysiz |
gelmeyeceksiniz/gelmezsiniz |
| keladilar |
gelecekler/gelirler |
kelmaydilar |
gelmeyecekler/gelmezler |
| kelishadi |
gelecekler/gelirler |
kelishmaslar |
gelmeyecekler/gelmezler |
Sesli harfle biten fiillerin çekimi farklıdır:
- o'qiyman okuyacağım/okurum
Bazen Türkçe şimdiki zamanı karşılar:
- qayerda o'qiysiz? nerede okuyorsunuz?
Görülen Geçmiş Zaman [değiştir]
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| keldim |
geldim |
kelmadim |
gelmedim |
| kelding |
geldin |
kelmading |
gelmedin |
| keldi |
geldi |
kelmadi |
gelmedi |
| keldik |
geldik |
kelmadik |
gelmedik |
| keldingiz |
geldiniz |
kelmadingiz |
gelmediniz |
| keldilar |
geldiler |
kelmadilar |
gelmediler |
| kelishdi |
geldiler |
kelishmadi |
gelmediler |
Yakın Geçmiş Zaman [değiştir]
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelganman |
geldim |
kelmaganman |
kelgan emasman |
kelganim yo'q |
gelmedim |
| kelgansan |
geldin |
kelmagansan |
kelgan emassan |
kelganing yo'q |
gelmedin |
| kelgan |
geldi |
kelmagan |
kelgan emas |
kelgani yo'q |
gelmedi |
| kelganmiz |
geldik |
kelmaganmiz |
kelgan emasmiz |
kelganimiz yo'q |
gelmedik |
| kelgansiz |
geldiniz |
kelmagansiz |
kelgan emassiz |
kelganingiz yo'q |
gelmediniz |
| kelganlar |
geldiler |
kelmaganlar |
kelgan emas(lar) |
kelgan(lar)i yo'q |
gelmediler |
| kelishgan |
geldiler |
kelishmagan |
kelishgan emas |
kelishgani yo'q |
gelmediler |
Öğrenilen Geçmiş Zaman [değiştir]
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelibman |
gelmişim |
kelmabman |
gelmemişim |
| kelibsan |
gelmişsin |
kelmabsan |
gelmemişsin |
| kelibdi |
gelmiş |
kelmabdi |
gelmemiş |
| kelibmiz |
gelmişiz |
kelmabmiz |
gelmemişiz |
| kelibsiz |
gelmişsiniz |
kelmabsiz |
gelmemişsiniz |
| keliblar |
gelmişler |
kelmablar |
gelmemişler |
| kelishibdi |
gelmişler |
kelishmabdi |
gelmemişler |
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelishim kerak |
gelmeliyim |
kelishim kerak emas |
gelmemeliyim |
| kelishing kerak |
gelmelisin |
kelishing kerak emas |
gelmemelisin |
| kelishi kerak |
gelmeli(dir) |
kelishi kerak emas |
gelmemeli(dir) |
| kelishimiz kerak |
gelmeliyiz |
kelishimiz kerak emas |
gelmemeliyiz |
| kelishingiz kerak |
gelmelisiniz |
kelishingiz kerak emas |
gelmemelisiniz |
| kelishlari kerak |
gelmeli(dir)ler |
kelishlari kerak emas |
gelmemeli(dir)ler |
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| kelsam |
gelirsem |
kelmasam |
gelmezsem |
| kelsang |
gelirsen |
kelmasang |
gelmezsen |
| kelsa |
gelirse |
kelmasa |
gelmezse |
| kelsak |
gelirsek |
kelmasak |
gelmezsek |
| kelsangiz |
gelirseniz |
kelmasangiz |
gelmezseniz |
| kelsalar |
gelirlerse |
kelmasalar |
gelmezlerse |
| kelishsa |
gelirlerse |
kelishmasa |
gelmezlerse |
Rivayet çekimlerinde ekan/emish, hikaye çekimlerinde edi kullanılır